III Tydzień Makroregionalny UE – zapis z najważniejszych spotkań

      

Departament Polityki Europejskiej MSZ opublikował szczegółową informację z Trzeciego Tygodnia Makroregionalnyego UE w formie zapisu z najważniejszych spotkań.

BISER brał udział w Tygodniu zarówno jako widz/słuchacz ale także w formie prowadzącego jeden z warsztatów dot. Raportu organizacji pozarządowych będących refleksją sektora NGO nt. współpracy makroregionalnej. Sesję prowadziła Prezes BISER, dr Magda Leszczyna-Rzucidło.

7-11 marca 2022 r.

W dniach 7-11 marca 2022 r. miała miejsce trzecia  edycja Tygodnia Makroregionalnego UE, zorganizowanego przez Komisję Europejską w formacie hybrydowym z motto przewodnim Engage, Empower, Evolve.[1]

W jego ramach odbyło się kilka sesji plenarnych dotyczących współpracy makroregionalnej oraz kilkanaście warsztatów tematycznych, zorganizowanych przez interesariuszy wszystkich czterech strategii makroregionalnych UE (Bałtyckiej, Dunajskiej, Adriatycko – Jońskiej oraz Alpejskiej). Tydzień Makroregionalny zakończył się spotkaniem Grupy Wysokiego Szczebla ds. strategii makroregionalnych oraz zamkniętym posiedzeniem Trio Prezydencji.

Tematyka III Tygodnia Makroregionalnego skupiła się na:

  1. Europejskim Zielonym Ładzie – w kontekście wkładu strategii makroregionalnych w rozwój nowoczesnej i konkurencyjnej gospodarki o obiegu zamkniętym (circular economy), niezależnej od surowców kopalnych (szczególnie w obecnych realiach geopolitycznych).
  2. Zmianach społecznych – w kontekście wkładu strategii makroregionalnych w przezwyciężanie wyzwań społecznych, związanych z pandemią covid-19, zmianami na rynku pracy i w obszarze demografii, kwestiami migracyjnymi (aktualnie wywołanymi wojną w Rosji i napływem fali uchodźców z Ukrainy), a także wkładu w zwiększanie dostępu ludności do usług cyfrowych.
  3. Młodzieży i społeczeństwie obywatelskim – potrzeba większego angażowania młodych ludzi
     i społeczeństwa obywatelskiego w kształtowanie ram polityk UE, w tym polityki spójności. 

Poniżej zapis z wybranych wydarzeń w ramach Tygodnia Makroregionalnego.

Sesja inauguracyjna (7 marca)

Dyrektor Generalny DG Regio[2] Marc Lemaitre rozpoczął od potępienia niesprowokowanej
i nieuzasadnionej rosyjskiej agresji na wolną i suwerenną Ukrainę. Podkreślił pełne prawo Ukrainy do obrony i poszanowanie jej integralności terytorialnej w granicach uznanych przez wspólnotę międzynarodową. W imieniu KE zażądał od Rosji zawieszenia wszelkich działań militarnych i wycofania wojsk z terytorium Ukrainy, wezwał do poszanowania kwestii humanitarnych. Podkreślił pełną solidarność z Ukrainą, która jest państwem członkowskim Strategii UE dla regionu Dunaju, a jednocześnie pierwszym nieunijnym państwem, sprawującym prezydencję w strategii makroregionalnej UE [3]. Wskazał na jedność wszystkich państw członkowskich oraz bezprecedensową skalę pomocy i solidarności, jaką UE okazuje Ukrainie (zakupy broni, sankcje wobec Rosji, wsparcie na rzecz uchodźców). Poinformował ponadto o zawieszeniu udziału Rosji i Białorusi we wszystkich programach Europejskiej Współpracy Terytorialnej (EWT), a także o pracach nad wzmocnieniem programów EWT, w których uczestniczy Ukraina[4].

W nagraniu wideo, wiceminister integracji europejskiej Ukrainy Igor Korkovyi, potwierdził, że ze względu na działania wojenne na Ukrainie, nie będzie mógł wziąć udział w Tygodniu Makroregionalnym. Ukraina jest jednak gotowa do kontynuowania swojej pracy jako prezydencja po ustaniu działań wojennych. Rosyjską agresję, której ofiarą pada ludność i infrastruktura cywilna, określił jako ludobójstwo i zbyt wysoką cenę za chęć integracji z UE. Zaapelował o jedność i solidarność z Ukrainą.   

Wiceminister spraw zagranicznych Litwy Arnoldas Pranckevicius zabrał głos w imieniu 4 strategii makroregionalnych. Potępił inwazję Rosji na Ukrainę oraz zaangażowanie w nią Białorusi. Wskazał, że Ukraina broni europejskich wartości, a rosyjska agresja była także atakiem na nasze zaangażowanie we współpracę makroregionalną (Ukraina przewodniczy bowiem jednej ze strategii makroregionalnych UE). Wskazał na konieczność zwiększenia presji na Rosję, pomocy Ukrainie (gospodarczej, wojskowej) oraz pociągnięcia do odpowiedzialności sprawców zbrodni przeciw ludzkości, popełnianych na ludności Ukrainy. Jako przedstawiciel Litwy poparł ukraiński wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej.  

Sesja z udziałem Komisarz ds. Spójności i Reform Elisy Ferreiry (8 marca)

Na wstępie swojego wystąpienia Komisarz Ferreira potępiła agresję Rosji (w podobnym duchu jak przedstawiciel DG Regio podczas sesji inauguracyjnej).

Ponadto wskazała na dwa główne wyzwania związane z wdrażaniem strategii makroregionalnych:

  1. embedding (powiązania między strategiami a funduszami UE/programami operacyjnymi) –
    w ramach prac nad nową perspektywą KE uczestniczy w przeglądzie wszystkich krajowych programów operacyjnych pod kątem ich powiązań ze strategiami; dostrzegła zarówno wiele pozytywnych przykładów, jak i takich, gdzie wymagany jest dodatkowy nakład pracy.
  2. Zarządzanie (governance) – niezbędne jest większe zaangażowanie szczebla politycznego, należy rozważyć organizację dorocznych szczytów ministerialnych oraz zwiększyć zaangażowanie młodzieży.

W odniesieniu do Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego (SUERMB), Komisarz Ferreira wskazała na duże osiągnięcia w zakresie embedding oraz rewizji Planu Działania, a także na potrzebę skoncentrowania się na Europejskim Zielonym Ładzie, agendzie cyfrowej oraz utworzeniu Baltic Sea Strategy Point.

Mając na względzie udział 10 państw pozaunijnych w strategiach makroregionalnych UE, podkreśliła zalety, jakie ten typ współpracy niesie w kontekście polityki rozszerzenia UE (nawiązanie bezpośrednich kontaktów międzyludzkich, budowanie większego zaufania i spójności w odniesieniu do kultury prawnej i organizacyjnej). 

W odniesieniu do utworzenia nowych strategii makroregionalnych, Komisarz Ferreira wskazała, że decydują o tym w pierwszej kolejności same państwa członkowskie, a następnie przedkładają taką propozycję Komisji. Istotnym czynnikiem jest to, czy nowa strategia nie pokrywa się w znacznym stopniu z istniejącymi formatami współpracy wielostronnej.

Warsztaty tematyczne nt. Strategii Karpackiej (9 marca)

Uczestnicy warsztatów omówili dotychczasowe działania i argumentację przemawiającą za powołaniem strategii makroregionalnej dla regionu Karpat. Wiceminister funduszy i polityki regionalnej Grzegorz Puda podkreślił, że przyjęcie Strategii Karpackiej pozwoli m.in. na bardziej efektywne wykorzystanie środków finansowych, wspierających rozwój strukturalny tego makro-regionu oraz budowę synergicznej współpracy państw karpackich na rzecz wzmocnienia konkurencyjności, innowacyjności, atrakcyjności inwestycyjnej tego regionu oraz podniesienia poziomu życia jego mieszkańców. Poinformował o poparciu władz regionalnych oraz większości rządów krajów karpackich.

Spotkanie Grupy Wysokiego Szczebla ds. strategii makroregionalnych (11 marca)

Częścią Tygodnia Makroregionalnego było coroczne posiedzenie Grupy Wysokiego Szczebla ds. strategii makroregionalnych (High Level Group – HLG). Grupa składa się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich UE oraz państw nieunijnych, które uczestniczą w strategiach makroregionalnych[5]. HLG przewodniczy Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej Komisji Europejskiej – DG Regio. Mandat HLG obejmuje zapewnienie koordynacji i wymiany dobrych praktyk, a także ocenę postępów we wdrażaniu poszczególnych strategii makroregionalnych.

Prowadzący spotkanie zastępca dyrektora generalnego DG Regio Normunds Popens potępił bezprecedensowy atak Rosji na Ukrainę. Z aprobatą odniósł się do wniosków Ukrainy, Mołdawii i Gruzji o członkostwo w UE, zapewnił o ich  możliwie szybkim procedowaniu, zgodnie z obowiązującymi procedurami. Poinformował o zaakceptowaniu przez Komisję wniosku dotyczącego działania w ramach polityki spójności na rzecz uchodźców w Europie (CARE), umożliwiającego państwom członkowskim udzielanie wsparcia uchodźcom z Ukrainy. 

Wskazał ponadto na ważną rolę strategii makroregionalnych w kontekście polityki rozszerzenia, potrzebę większego zaangażowania we wdrażanie Europejskiego Zielonego Ładu (szczególnie
w związku z nadmiernym uzależnieniem od surowców kopalnych z Rosji) oraz zwiększenia wysiłków na rzecz przeciwdziałania negatywnym skutkom społecznym pandemii.

Podkreślił determinację Komisji ws. sfinalizowania prac nad umowami partnerstwa i programami na nową perspektywę do końca bieżącego roku.

Uwzględnianie MRS w programach operacyjnych 2021-2027 (embedding)

Przedstawiciele prezydencji poszczególnych strategii makroregionalnych podsumowali działania na rzecz zakotwiczenia priorytetów strategii w programach operacyjnych nowej perspektywy finansowej.

Strategia UE dla regionu M. Bałtyckiego (SUERMB): przedstawiciel prezydencji litewskiej wskazał na nieco mniejsze zaawansowanie prac nad embedding w przypadku SUERMB na tle pozostałych strategii. Wyraził nadzieję, że – przy wsparciu Komisji – będzie to możliwe w kolejnej perspektywie finansowej UE. Aktualnie priorytetem pozostaje przeprowadzenie procesu selekcji Baltic Sea Strategy Point – struktury, której jednym z zadań ma być także wsparcie embedding.

Strategia UE dla regionu Dunaju (EUSDR): w imieniu prezydencji ukraińskiej Narodowy Koordynator Słowacji wskazał, że embedding był jednym z priorytetów przewodnictwa Ukrainy (m.in. wypracowanie szczegółowych wytycznych). W ramach EUSDR wyłoniono 33 obszary priorytetowe, które zostały uwzględnione w programach operacyjnych wszystkich państw członkowskich EUSDR, umożliwiając organizację zsynchronizowanych naborów. NK Słowacji podkreślił, że strategie makroregionalne mają rolę pomocniczą w kontekście odbudowy gospodarczej po pandemii. 

Strategia UE dla regionu Alp (EUSALP): przedstawiciel prezydencji włoskiej wskazał na potrzebę zwiększenia zaangażowania politycznego państw członkowskich. W ramach EUSALP zidentyfikowano grupy tematyczne, które współpracują z sieciami instytucji zarządzających poszczególnych funduszy
w celu synchronizacji naborów na konkretne projekty w ramach kilku priorytetów (m.in. zielony wodór, biogospodarka, młodzież, zrównoważona turystyka).

Według zastępcy dyrektora generalnego DG Regio N. Popensa, wdrażanie EUSALP może stanowić punkt odniesienia dla przyszłych strategii dla obszarów górskich (w tym Karpackiej).

Polski Narodowy Koordynator SUERMB wskazał, że utworzenie Strategii Karpackiej – w składzie której znajdowałyby się także karpackie regiony na Ukrainie – stanowiłoby istotny impuls rozwojowy dla tego obszaru. Wskazywane przez Komisję wyzwania (zielona, cyfrowa i społeczna transformacja) są istotne dla Polski, jednak obecnie należy skupić się także na wsparciu Ukrainy. Wyraził poparcie dla ukraińskiego wniosku o członkostwo w UE oraz nadzieję na wzmocnienie współpracy
z Ukrainą także w obszarze bałtyckim.  

Rumuński Narodowy Koordynator wyraził sceptycyzm co do wartości dodanej Strategii Karpackiej, która swoim zasięgiem nakładałaby się na EUSDR i teren objęty Konwencją Karpacką. EUSDR obejmuje wszystkie kraje potencjalnej Strategii Karpackiej za wyjątkiem Polski, stąd zaproponował włączenie polskich podmiotów we wdrażanie EUSDR.

Ważnym elementem agendy Grupy Wysokiego Szczebla była także dyskusja nt. zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego i młodzieży. Wystąpienie wprowadzające na ten temat zaprezentowała przedstawicielka European Citizen Action Service. 

Wnioski:

  1. Kolejna edycja Tygodnia Makroregionalnego jest jednym z ważniejszych przejawów zaangażowania Komisji Europejskiej we wdrażanie strategii makroregionalnych UE. Wciąż jednak wyraźne jest dążenie Komisji do cedowania większości zadań (w tym w zakresie embedding) na państwa członkowskie.
  2. Tydzień Makroregionalny stał się najważniejszą platformą gromadzącą interesariuszy wszystkich strategii makroregionalnych. Jest okazją do podkreślenia strategicznej wizji, priorytetów
    i oczekiwań Komisji w odniesieniu do tego formatu współpracy, a także daje możliwość porównania osiągnieć w poszczególnych makroregionach oraz wymiany dobrych praktyk.
  3. Wypowiedzi przedstawicieli Komisji jak i poszczególnych państw członkowskich wskazują na rosnącą rolę strategii makroregionalnych w kontekście polityki rozszerzenia UE. Szczególnie wyraźne były głosy solidarności i wsparcia dla Ukrainy (przy mocnym potępieniu agresji Rosji – szczególnie ze strony Komisji), która jako pierwsze nieunijne państwo przejęła w ubiegłym roku prezydencję w unijnej strategii makroregionalnej (dla regionu Dunaju). Ze względu na działania wojenne została jednak zmuszona do zawieszenia swoich prac.
  4. W kontekście powiązania strategii z programami operacyjnymi (embedding), pogłębiają się dysproporcje pomiędzy poszczególnymi makroregionami. Strategia dunajska pozycjonuje się jako lider, relatywnie najsłabiej wypada Strategia bałtycka. Kluczowa dla sukcesu tego procesu
    w kolejnej perspektywie wydaje się być większa rola Komisji, aktualnie sprowadzająca się bardziej do przeglądu programów krajowych, aniżeli zaproponowania spójnego podejścia.
  5. Zwraca uwagę powracający postulat Komisji dotyczący zwiększenia politycznego zaangażowania państw członkowskich we wdrażanie strategii makroregionalnych, w tym zaproponowana przez Komisarz Ferreirę organizacja szczytów ministerialnych.
  6. Rumunia podtrzymuje swój sprzeciw wobec powołania Strategii dla obszaru Karpat. Na zmianę stanowiska Bukaresztu nie wpłynęła wojna na Ukrainie. Przyjęcie rumuńskiej propozycji dotyczącej uwzględnienia Polski we współpracy w ramach Strategii Dunajskiej oznaczałoby de facto rezygnację z projektu utworzenia Strategii Karpackiej.

Opr. K. Wojsznis (22 523 8074)


[1]Platforma internetowa wydarzenia: https://eumrsweek.tw.events/

[2] Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej.

[3] Ukraina przejęła roczne przewodnictwo Strategii Dunajskiej we wrześniu 2021 r. Aktualnie, ze względu na toczącą się wojnę na jej terytorium, została zmuszona do zawieszenia koordynacji prac prezydencji.

[4] Ukraińskie podmioty biorą udział w 160 projektach w ramach różnych programów EWT.

[5] Strategiami makroregionalnymi jest objętych 19 państw unijnych oraz 10 państw  nieunijnych: Albania, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Lichtenstein, Macedonia Północna, Mołdawia, San Marino, Serbia, Szwajcaria oraz Ukraina. Polska była reprezentowana przez Narodowego Koordynatora Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego oraz przedstawicieli Stałego Przedstawicielstwa RP przy UE i Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej.