Notatka z 14. Dorocznego Forum Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego opracowana przez przedstwicieli DPE Ministerstwa Spraw Zagranicznych
(Annual Forum 2023, AF 2023)
Ryga, Łotwa, 4-5 października 2023 r.
14. Doroczne Forum Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego (SUERMB) odbyło się pod hasłem „Safe and Sustainable Baltic Sea Region for the Future Generations”. W wydarzeniu organizowanym wspólnie przez MSZ Łotwy[1], sekretariat platformy współpracy Wizje i Strategie wokół Morza Bałtyckiego (Visions and Strategies around the Baltic Sea, VASAB) oraz Związek Miast Bałtyckich uczestniczyło ok. 430 osób (w tym ponad 40 z Polski). Oprócz udziału w samym Forum (sesja otwarcia, dwie serie sesji równoległych oraz sesja podsumowująca) organizatorzy umożliwili zainteresowanym osobom i instytucjom organizację w ciągu całego tygodnia spotkań, posiedzeń oraz warsztatów (koordynatorzy Obszarów Tematycznych (OT) przeprowadzili 9 spotkań warsztatowych podzielonych na trzy sesje w dniu poprzedzającym Forum). Informacja nt. Forum, w tym szczegółowy program, znajduje się na stronie https://www.eusbsr.eu/annual-forum.
Sesja otwarcia
W sesji otwierającej Forum[2] skupiono się na wspólnych wyzwaniach, stojących przed regionem Morza Bałtyckiego i wykorzystaniu współpracy makroregionalnej do ich przezwyciężania. Akcentowano przy tym konieczność podejścia międzysektorowego. Już na wstępie odniesiono się do trwającej na Ukrainie wojny oraz konsekwencji konfliktu dla polityki klimatycznej, energetycznej oraz budowy dobrobytu kolejnych pokoleń. Podkreślano przy tym, że Ukraina stanowi niezbędny element bezpiecznego i zrównoważonego regionu Europy Środkowo-Wschodniej.
W odtworzonym nagraniu wideo komisarz ds. spójności i reform E. Ferreira przypomniała o osiągnięciach czternastoletniej współpracy w ramach SUERMB, która wobec ostatnich klęsk naturalnych stoi przed najważniejszymi wyzwaniami w swojej historii. Pani komisarz podkreśliła także potrzebę zwiększania wkładu młodych w rozwój Strategii oraz wzmocnienia współpracy w dziedzinie energii, a także zacieśniania relacji z Ukrainą. E. Ferreiera zwróciła uwagę na programy Interreg, które od 25 lat starają się w sposób efektywny wspierać politykę spójności w regionie.
Sesje tematyczne
W ramach Forum organizatorzy przewidzieli 6 sesji równoległych, obejmujących zarówno prezentacje, jak i dyskusje prelegentów. Były to:
- Sesja „Oceany, morza i wody”, w trakcie której zaprezentowano inicjatywy nakierowane na rozwiązywanie problemów klimatycznych w regionie i dotyczące obszarów takich jak neutralność klimatyczna i adaptacja; obieg zamknięty i zrównoważony rozwój wód i całego regionu.
- Sesja „Wykorzystanie mocy energii wiatrowej w rejonie M. Bałtyckiego” poświęcona najnowszym osiągnięciom technologicznym w energetyce wiatrowej, wyzwania i możliwości wdrożenia energetyki wiatrowej w regionie.
- Sesja „Wzmacnianie pozycji młodzieży w XXI w – trendy i rozwiązania polityczne”, której uczestnicy skoncentrowali się na szansach i wyzwaniach stojących przed młodymi ludźmi. Analizowano rozwiązania polityczne i technologiczne mogące wzmocnić pozycję społeczną tej grupy oraz społeczeństwo jako całość (transformacja cyfrowa, przedsiębiorczość jako odpowiedź na problem bezrobocia, kształcenie i szkolenie, aktywność społeczna).
- Sesja „Wdrażanie innowacji i zielona transformacja: wodór i inne czyste technologie w regionie M. Bałtyckiego”, w trakcie której zaprezentowany został aktualny stan rozwoju technologii wodorowych oraz ich potencjał w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych i przyspieszenia zielonej transformacji. Jej uczestnicy analizowali wyzwania i możliwości związane z produkcją, transportem i magazynowaniem wodoru, a także ramy regulacyjne kształtujące proces przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną.
- Sesja „Neutralne dla klimatu i inteligentne miasta” poświęcona wyzwaniom i korzyściom związanym z wprowadzaniem stref niskiej emisji (LEZ) w miastach.
- Sesja „Finansowanie Interreg dla makroregionów”, w trakcie której paneliści omówili dotychczasowe osiągnięcia Interreg we wdrażaniu działań SUERMB, nowe rozwiązania w tym zakresie oraz perspektywy na przyszłość. Przypomniano o ponad 10 letniej owocnej współpracy Strategii i programu Interreg Region Morza Bałtyckiego, wskazując na dobre powiązanie celów strategii i programu. Zaprezentowano pierwsze informacje nt. planowanego trzeciego naboru wniosków, podkreślając potrzebę wdrażania przedsięwzięć o charakterze strategicznym związanych z neutralnością klimatyczną oraz gospodarką cyfrową.
Sesja podsumowująca
W sesji podsumowującej Forum wskazano na użyteczność SUERMB w dalszym rozwoju regionu i przezwyciężaniu istniejących i nowych wyzwań. Przewodnicząca VASAB, Anna-Leena Seppälä, zwróciła uwagę na wymiar terytorialny SUERMB oraz nową, przyjętą w czerwcu 2023 r. Strategię VASAB do 2040 r. Długoterminowym wspólnym celem jest stworzenie tętniącego życiem, odpornego i dobrze połączonego regionu z zachowaną różnorodnością, zrównoważonym rozwojem, integracją i współpracą jako kluczowymi wartościami dla jego mieszkańców. Kolejnym pokoleniom chcemy pozostawić czysty Bałtyk, liczne sieci połączeń i dobrze prosperujące ośrodki różnej wielkości. Warunkiem osiągnięcia celów jest bliska współpraca różnych szczebli władzy (narodowy, regionalny i lokalny), miast i regionów, organizacji międzynarodowych i panbałtyckich, różnych sektorów i grup społecznych oraz środowisk akademickich i organizacji pozarządowych. Cennym doświadczeniem jest wykorzystywana od początku istnienia w SUERMB wielopoziomowa struktura zarządzania, angażująca do podobnych działań przedstawicieli różnych grup i regionów. Dialog, budowanie sieci, wspólne działania oraz analiza ich rezultatów to narzędzia do wykorzystania.
Warsztaty
W dniu poprzedzającym 14. Forum Doroczne, zgodnie z praktyką lat poprzednich, zorganizowano dziewięć spotkań warsztatowych podzielonych na trzy równolegle sesje, w trakcie których poruszono następujące zagadnienia:
Warsztat 1: „Energetyka morska i bezpieczeństwo ruchu morskiego” został zorganizowany przez Fińską Agencję Transportu i Komunikacji (współkoordynatora OT Bezpieczna Żegluga). W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele instytucji zajmujących się żeglugą, władz portowych, reprezentanci administracji publicznej. W pierwszej części spotkania zaprezentowano perspektywy planowania przestrzennego na morzu i ruchu morskiego w związku z Konwencją ONZ o prawie morza, w drugiej odbyła się dyskusja panelowa połączona z wymianą doświadczeń (w tym związanych z ELWIND – łotewsko-estońskim projektem farm wiatrowych).
Warsztat 2: „Promowanie wspólnej dekarbonizacji i adaptacji do zmian klimatycznych w regionie Morza Bałtyckiego” prowadził Instytut Bałtycki w Finlandii (Koordynator OT Innowacje). W trakcie debaty analizowano możliwości zacieśniania współpracy, rozwiązania ułatwiające procesy inwestycyjne oraz potencjał wykorzystania programów europejskich z perspektywy regionów i miast. Zastanawiano się również nad możliwym wkładem SUERMB w zapewnienie Europie światowego przywództwa w procesie dekarbonizacji i adaptacji do zmian klimatycznych. Uczestnicy zapoznali się m.in. z doświadczeniami fińskiego miasta Tampere oraz proekologicznymi rozwiązaniami w dziedzinie transportu na Litwie.
Organizatorami warsztatu nr 3: „Wszystkie ręce na pokład: bezpieczny i chroniony Region Morza Bałtyckiego dzięki zaangażowaniu całego społeczeństwa” byli Sekretariat Rady Państw Morza Bałtyckiego i Szwedzka Agencja ds. Zagrożeń Cywilnych (koordynatorzy OT Bezpieczeństwo Cywilne). Uczestnicy warsztatów debatowali nt. zacieśniania współpracy w regionie M. Bałtyckiego na rzecz zwiększania odporności jego mieszkańców na aktualne wyzwania. Zastanawiano się nad rolą wolontariatu w tym procesie, źródłami informacji nt. bezpieczeństwa społecznego, a także analizowano zachowania jednostek w sytuacjach kryzysowych.
Warsztat nr 4: „Wzmacnianie i rozwijanie współpracy z Ukrainą na rzecz zrównoważonej odbudowy tego kraju” poświęcono analizie przyszłości współpracy między państwami regionu Morza Bałtyckiego a Ukrainą, koncentrując się na sposobach wspierania zrównoważonej odbudowy tego kraju. Dyskusja panelowa koncentrowała się na bieżącej współpracy między SUERMB a ukraińskimi podmiotami i uwzględniała perspektywę młodzieży. Po jej zakończeniu w formule okrągłego stołu dyskutowano nt. kwestii środowiskowych wspierających cel ochrony morza (Save the Sea) w ramach SUERMB.
Warsztat nr 5: „SUERMB jako ważny czynnik ułatwiający realizację Misji Ocean” poświęcono zagadnieniom związanym z realizacją projektu „Odbudowy oceanów i wód do 2030 r.”, który przewiduje utworzenie na obszarze M. Bałtyckiego i M. Północnego zrównoważonej regionalnej gospodarki neutralnej pod względem ilości emitowanego dwutlenku węgla i funkcjonującej w obiegu zamkniętym. Kwestie te są ściśle powiązane z ochroną klimatu i rozwojem zielonych technologii. Celem warsztatów było zaangażowanie różnych obszarów tematycznych SUERMB mogących odegrać pozytywną rolę w realizacji Misji Ocean (np. OT Bezpieczna Żegluga, OT Energia, OT Biogospodarka, OT Planowanie Przestrzenne. OT Biogeny i OT Innowacje).
Warsztat nr 6: „Ekonomia dobrostanu ludzi. Projekt sztandarowy obejmujący różne obszary polityki na rzecz zamożnego i zrównoważonego regionu” stanowił inaugurację wspólnego przedsięwzięcia realizowanego w OT Edukacja i OT Zdrowie i finansowanego przez Instytut Szwedzki:„Gospodarka dobrego samopoczucia ludzi”. Celem ww. projektu jest stworzenie obejmującej cały region M. Bałtyckiego platformy długoterminowej i innowacyjnej współpracy. Platforma ta będzie pierwszym tego typu instrumentem łączącym różne obszary tematyczne, w którym zainteresowane strony współtworzą rozwiązania sprzyjające realizacji wskaźników określonych w Planie Działań SUERMB. W trakcie warsztatów analizowano także różne wyzwania związane z rozwijaniem zrównoważonego rynku pracy, jak starzenie się społeczeństwa, potrzeba uczenia się przez całe życie czy wymiana informacji pomiędzy podmiotami z różnych państw.
Podczas warsztatu nr 7: „Współtworzenie wizji i podstaw działania dolin innowacji na obszarze SUERMB” uczestnicy omawiali koncepcję tworzenia (makro) regionalnych dolin innowacji w krajach Strategii. Zapoznali się również z perspektywą i doświadczeniami instytucji regionalnych i sieci współpracy, a także analizowali możliwości długofalowego zaangażowania regionu w budowę regionalnych dolin innowacji UE. Analizowali oni największe szanse i bariery związane z ich rozwojem, a także zastanawiali się nad zwiększeniem ich atrakcyjności na poziomie regionalnym.
Głównym organizatorem warsztatu nr 8: „Broń zatopiona w Morzu Bałtyckim – wyzwania dla środowiska i bezpieczeństwa” był samorząd woj. pomorskiego. Prelegenci przypomnieli, że zatopiona broń i amunicja mają wpływ nie tylko na bezpieczeństwo obywateli, ale również stan środowiska naturalnego (ryzyko przypadkowego zdetonowania ładunku czy przedostania się substancji chemicznych do wody powodujące szkody w ekosystemie morskim). Wskazywano na pilną potrzebę podjęcia działań ukierunkowanych na lokalizację i usunięcie niebezpiecznych obiektów z akwenu, jak również stworzenia międzynarodowego instrumentu finansowego umożliwiającego te działania.
W trakcie warsztatu nr 9: „Młodzież i kultura siłami napędowymi odpornych społeczeństw regionu Morza Bałtyckiego” poruszono kwestię spadku atrakcyjności niektórych ośrodków miejskich dla młodzieży, a także słabnącego zaangażowania społecznego, politycznego i społeczeństwa obywatelskiego w tych miastach. Zastanawiano się również nad sposobami wykorzystania lokalnych aktywów, kultury i młodych ludzi na rzecz odbudowy społeczności i zrównoważonej działalności turystycznej w regionie M. Bałtyckiego.
Prezentacje wykorzystane podczas sesji oraz warsztatów są dostępne na stronie Forum:
Warsztaty: https://www.eusbsr.eu/annualforum2023-workshops;
Sesje: https://www.eusbsr.eu/annualforum2023-sessions-speakers;
Pitch Sessions: https://www.eusbsr.eu/annualforum2023-networking.
Podsumowanie i wnioski:
- Spotkanie w Rydze pokazało utrzymujące się wysokie zainteresowanie interesariuszy SUERMB Forum. Należy więc oczekiwać, że wydarzenia w Szwecji (2024 r.) i Polsce (2025r.) mogą również zgromadzić podobną liczbę uczestników, o ile organizator główny – jak w tegorocznym przypadku Ryga – zdecyduje się wyłożyć na przygotowanie Forum dodatkowe środki (w obecnej perspektywie finansowej z Interreg RMB można uzyskać kwotę 200 tys. EUR na Forum). Łotwa podjęła decyzję o organizacji wydarzenia wyłącznie w formie stacjonarnej.
- Cieszy znaczący udział polskich interesariuszy, którzy w Forum i wydarzeniach organizowanych na jego marginesie uczestniczyli zarówno jako paneliści, jak i słuchacze. Tradycyjnie najbardziej widoczni byli przedstawiciele regionów północnych Polski, jednak udział reprezentantów regionów bardziej oddalonych od morza pozwala mieć nadzieję na coraz szersze wykorzystanie współpracy w ramach SUERMB również w tej części naszego kraju. Organizowane w Polsce w 2025 Forum będzie okazją do udziału jeszcze szerszej reprezentacji polskich interesariuszy z całego kraju.
- Brak informacji o dacie Forum w 2024, organizowanego w Szwecji, pozwala – z uwagi na wielomiesięczny okres przygotowań do wydarzenia – sądzić, że odbędzie się ono w II połowie roku, tj. podczas sprawowania przez Polskę przewodnictwa w SUERMB. Przedstawiciele Polski w Grupach Sterujących będą wówczas przewodniczyć ich pracom, co wiąże się m.in. z organizacją posiedzeń. Dobrą praktyką jest organizowanie posiedzeń Grupy na marginesie Forum (back-to-back), jak to również miało miejsce w Rydze (wg informacji BSP, odbyło się sześć posiedzeń GS – Culture, Education, Hazards, Safe, Ship, Secure). Warto zapewnić, m.in. podczas konstruowania budżetu resortów na 2024 r., udział przedstawicieli resortów (tzw. focal points) nie tylko w samym Forum (zazwyczaj 1,5-2 dni), ale i w wydarzeniach zaplanowanych na jego marginesie. Zazwyczaj obejmują one kilka dni przed i po tym wydarzeniu oraz umożliwiają organizację stacjonarnego posiedzenia Grupy.
- Ryga zdecydowała się na organizację Forum w kilku lokalizacjach (Riga Art. Center, Biblioteka Narodowa, Duża Gildia, Mała Gildia). Miało to ten walor, że żadna z lokalizacji przy tak dużej liczbie uczestników nie była zatłoczona, a uczestnicy Forum mieli okazję do spacerów pomiędzy sesjami i warsztatami. Jednak umieszczenie Networking Village, która powinna być w centrum Forum, w jednej z ww. lokalizacji, w stosunkowo niewielkim pomieszczeniu, sprawiło, że nie każdy uczestnik do niej dotarł. W tym sensie lepszym rozwiązaniem wydaje się zorganizowanie Forum w Polsce w centrum konferencyjnym, którego centralną częścią byłaby przestrzeń, umożliwiająca zaprezentowanie wystaw i stoisk informacyjnych interesariuszy.
- Forum było również dobrą okazją do rozmów kuluarowych i nawiązania nowych kontaktów przez Narodową Koordynator SUERMB. NK odbyła szereg konsultacji w związku ze zbliżającym się przewodnictwem Polski w Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego oraz organizacją przez nasz kraj Dorocznego Forum Strategii w 2025 r.
- W sesji otwierającej Forum w Rydze wzięli m.in. udział ministrowie spraw zagranicznych oraz klimatu i środowiska Łotwy, co nadało temu wydarzeniu znaczenia i widoczności oraz potwierdziło zaangażowanie Rygi w sprawy Bałtyku i regionu. Udział ministra spraw zagranicznych i/lub ministra ds. obszaru stanowiącego główną oś tematyczną wydarzenia w Polsce w 2025 r. podniósłby znacząco jego rangę, potwierdzając pozycję Polski w regionie Morza Bałtyckiego i naszą współodpowiedzialność za jego kondycję i kierunki dalszego rozwoju.
Notatka opracowana przez Departament Północnej Europy, Ministerstwo Spraw Zagranicznych
