Oficjalne podsumowanie 13 Forum Strategii UE dla Regionu Bałtyckiego

Przedstawiamy Państwu szczegółową notatkę opracowaną przez polskich przedstawicieli MSZ, którzy brali udział w 13 dorocznym Forum Strategii UE dla Regionu Morza Bałtyckiego w Lappeenrancie, w którym uczestniczyli także przedstawiciele BISER i projektu ENGAGE.

Zachęcamy do zapoznania się z pełnym opisem omawianych kwestii współpracy bałtyckiej i bliższego poznania aktualnych tematów podejmowanych w ramach współpracy bałtyckiej. Kolejne spotkanie już za rok, tym razem w Rydze, na Łotwie!

Notatka z 13. Dorocznego Forum Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego
(AF 2022)

Lappeenranta, Finlandia, 28-29 września 2022 r.

W dn. 28-29 września 2022 r. w fińskim mieście Lappeenranta odbyło się 13. Doroczne Forum Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego (SUERMB) pt. „Putting plans into practice – a prosperous, connected and green Baltic Sea Region”. Tegoroczne Forum, w którym wzięło udział ok. 400 osób, było pierwszym od trzech lat spotkaniem w formie stacjonarnej (ostatnie Forum w tej formie odbyło się w Gdańsku w 2019 r.), umożliwiającym interesariuszom wymianę informacji, najlepszych praktyk oraz pomysłów na dalsze działania, a także pozyskanie informacji nt. możliwości finansowania, w tym spoza najczęściej wykorzystywanych programów INTERREG. Oprócz dwudniowego Forum organizatorzy (fińskie MSZ, Sekretariat Rady Państw Morza Bałtyckiego oraz Miasto Lappeenranta) umożliwili zainteresowanym osobom i instytucjom (m.in. koordynatorzy Obszarów Tematycznych /PACs/, członkowie Grup Sterujących OT) organizację w ciągu całego tygodnia spotkań, warsztatów i posiedzeń. Informacja nt. Forum, w tym szczegółowy program, znajduje się na stronie https://annualforum2022.eu/.

Dwie sesje plenarne stanowiły dobrą okazję do podsumowania sytuacji, w jakiej znajduje się region, oraz wskazania sposobów na radzenie sobie z wyzwaniami przy wykorzystaniu możliwości oferowanych przez SUERMB.

W sesji otwierającej Forum wzięli udział przedstawiciele szczebla politycznego: m.in. minister spraw zagranicznych Finlandii P. Haavisto; minister nauki, kultury, spraw federalnych i europejskich Meklemburgii-Pomorza Przedniego B. Martin; oraz minister spraw wewnętrznych FI K. Mikkonen. Przypomniano o trzech długofalowych priorytetach SUERMB, tj. poprawie jakości ekosystemu Bałtyku; poprawie spójności regionu; oraz wzroście dobrobytu, które pomimo wyzwań o charakterze geopolitycznym pozostają aktualne. Kluczowe znaczenie ma bliska współpraca państw położonych nad Bałtykiem, które – przy wykorzystaniu narzędzia, jakiem jest Strategii – mogą wspólnie odpowiedzieć na wyzwania, jakich zakres przekracza możliwości organizacyjne i finansowe jednego na którą bezpośredni wpływ ma agresja Rosji na Ukrainę, podkreślił, jak ważna jest współpraca regionalna, także bez Rosji, ponieważ działa stabilizująco. Liczba państwa czy interesariusza SUERMB. Min. P. Haavisto, podsumowując sytuację polityczną w RMB, i zakres wyzwań powinny skłonić nas do intensywnych wysiłków na rzecz wdrożenia SUERMB, której wartością dodaną jest wielostopniowy system zarządzania (multi-level governance), zakładający zaangażowanie w działaniach przedstawicieli różnych szczebli władzy (narodowy, regionalny, lokalny) oraz różnych grup (akademia, biznes, NGOs, instytucje centralne, itd.). Również min. B. Martin z Meklemburgii-Pomorza Przedniego, którą przedstawiła jako niemiecką bramę Bałtyku, podkreślała użyteczność Strategii w procesie zmian, jakie czekają region m.in. w konsekwencji pandemii, załamania łańcuchów dostaw i rosnących cen energii, które doprowadzą do pogorszenia warunków życia, a co za tym idzie – wystawią odporność mieszkańców RMB na próbę. Również ona wskazywała na znaczenie współpracy regionalnej, która powinna uzupełniać polityki narodowe landów i państw.

Zdjęcia: EUSBSR Forum Organisers

B. Martin skrytykowała zbyt długie i skomplikowane procedury projektowe, zgodnie z którymi od momentu zdefiniowania idei do pozyskania środków na jej realizację w formie projektu często upływają przynajmniej dwa lata. Od zaangażowania szczebla regionalnego oraz lokalnego zależy jej zdaniem sukces Strategii. Komisarz ds. spójności i reform E. Ferreira, odnosząc się do skomplikowanej wojną Rosji przeciw Ukrainie sytuacji w RMB, przypomniała znaczenie strategii makroregionalnych w UE w budowie powiązań, wzmacnianiu współpracy różnych szczebli, definiowaniu i eliminowaniu ograniczeń /tzw. wąskich gardeł/ oraz wdrażaniu innowacyjnych rozwiązań. Wyłączenie Rosji ze współpracy regionalnej sprawi, że np. działania na rzecz poprawy ekosystemu Bałtyku nie będą pełne, ale nie powinno to osłabiać naszej pracy. W dyskusji na pierwszy plan wysuwał się kryzys klimatyczny, mający przede wszystkim implikacje dla środowiska naturalnego Bałtyku, ale także dla bezpieczeństwa, odporności społecznej czy gospodarki. RMB, stanowiący linię graniczną między obszarem demokracji a autorytaryzmu, potrzebuje jedności i działań, by złagodzić konsekwencje nakładających się kryzysów i wyzwań. Niezależność energetyczna poprawi zarówno bezpieczeństwo, jak i ma szansę wzmocnić gospodarkę (niezbędne inwestycje, nowe miejsca pracy). Min. Martin zwracała uwagę na zagrożenia dla demokracji i apelowała, by nie utracić kontaktu ze społeczeństwami, doświadczanymi przez wysoką inflację, wzrost kosztów energii oraz zamykanie przedsiębiorstw skutkujące utratą miejsc pracy. Zgadzano się, że przewagą Strategii jest jej unikalny system wielopoziomowego zarządzania (multi-level governance), zapewniający zaangażowanie różnych grup, których spojrzenie na problemy może się różnić, ale za to odpowiedź na nie ma szanse być bardziej kompleksowa i uwzględniająca potrzeby każdej z nich. Wyzwaniem dla Strategii pozostaje jej strona komunikacyjna – nadal dla szerszej opinii publicznej jest narzędziem słabo znanym oraz postrzeganym jako skomplikowane. Uczestnicy panelu przyznali, że potrzeba większego zaangażowania najwyższego szczebla politycznego w jego promocję. Uproszczenie i przyspieszenie procedur wpłynęłoby natomiast na zmianę jej charakteru – z reakcyjnego stałaby się narzędziem proaktywnym (reactive/proactive). Niezbędne jest dalsze angażowanie społeczeństwa obywatelskiego oraz – bardziej niż dotychczas – młodych ludzi, także w procesie podejmowania decyzji.

W panelu kończącym Forum E. Hakonen-Meddings podkreśliła wagę unijnych strategii regionalnych; jej zdaniem, DG REGIO dokłada starań, aby wszystkie one otrzymały odpowiednie wsparcie w nowej perspektywie finansowej. Wg M. Leszczyny-Rzucidło, koordynator OT Turystyka, kluczem do sukcesu Strategii okazała się w przeszłości współpraca międzysektorowa, która wymaga dalszego wzmocnienia wobec nowych wyzwań (polityka klimatyczna, Covid-19, wojna w Ukrainie). Ważne pozostawały odpowiednie finansowanie oraz zaangażowanie i otwartość interesariuszy. Okres pandemii i wirtualna forma spotkań stały się przyczyną utraty kontaktu z niektórymi z nich, ze szkodą dla projektów. Ważne jest zapewnienie aktywnego zaangażowania wszystkich podmiotów i odbudowa zerwanych więzi. H. Turri, narodowy koordynator SUERMB w Finlandii, za wyzwanie uznała konieczność regularnego planowania i raportowania. W ocenie amb. G. Poznańskiego, Dyrektora Generalnego Sekretariatu RPMB, w regionie przyjęto wiele programów o charakterze wzajemnie komplementarnym i na tym etapie należy postawić na ich praktyczną implementację, wymagającą dobrej współpracy. K. Alhman z Baltic Sea Strategy Point (BSP) położyła nacisk na komunikację wewnętrzną, pozwalającą na pełniejsze wykorzystanie potencjału Strategii. W dyskusji nt. przyszłości SUERMB zwracano uwagę, że na poziomie lokalnym panuje duże zrozumienie dla skuteczności współpracy w tym formacie. Konieczne jest jednak przekonanie również politycznych decydentów, którzy – szczególnie w czasach obecnych trudnych wyzwań – koncentrują się na innych problemach. Wskazywano na potrzebę jasnej strategii komunikacyjnej, w tym realizowanej z udziałem polityków. Choć dotychczasowa sieć współpracy jest skuteczna, sytuacja wymaga rozwoju jej nowych form (Strategia jako pomost łączący wszystkie kraje regionu). Dodatkowym czynnikiem mobilizującym do zacieśniania współpracy jest wojna na Ukrainie. Paneliści byli zgodni, że obecna sytuacja przyspiesza procesy decyzyjne związane z realizacją przyjętych w przeszłości planów działań. Akcentowano również potrzebę lepszej koordynacji umożliwiającej bardziej efektywne wykorzystanie środków (potrzeba wyboru najlepszych form i źródeł finansowania poszczególnych celów). Odpowiedzią na potrzebę bardziej skutecznego wsparcia interesariuszy ma być Baltic Sea Strategy Point (BSP), który może stać się pomostem pomiędzy kolejnymi prezydencjami, poprawić wymianę doświadczeń i wzmocnić zaangażowanie jak najszerszego grona osób zgłaszających nowe projekty i proponujących nowe rozwiązania. Zwrócono także uwagę na potrzeby personalne oraz strukturalne Strategii (istotne, by angażowało się w nią więcej osób). Wśród panelistów panowała również zgoda, co do istotnej wartości dodanej głosu młodych i potrzeby ich zaangażowania w strategię.

Zdjęcia: EUSBSR Forum Organisers

W panelach i sesjach wzięli udział przedstawiciele młodzieży, którzy podczas Forum prezentowali rekomendacje dot. dalszego rozwoju RMB, opublikowane w dokumencie pt. „Baltic Sea Youth Declaration 2022” i odnoszące się do każdego obszaru tematycznego SUERMB. Został on opracowany podczas zorganizowanego przez Radę Państw Morza Bałtyckiego we współpracy z Miastem Lappeenranta spotkania młodzieży „The Baltic Sea Youth Camp” (BSYC) w dn. 15-19 sierpnia 2022 r. w tym mieście. Była to trzecia edycja spotkania (po spotkaniu w Gdańsku w 2019 r. oraz on-line w 2020); celem BSYC jest przygotowanie dla decydentów rekomendacji młodego pokolenia oraz konkretnych propozycji działań przy wykorzystaniu Strategii.

Podczas sześciu sesji tematycznych omówiono najbardziej pilne wyzwania oraz próbowano wskazać możliwe rozwiązania z wykorzystaniem SUERMB. Panele obejmowały następującą problematykę:

New plans and visions for Seas, Oceans and Waters. Celem było przedstawienie nowych inicjatyw i planów dla Morza Bałtyckiego, takich organizacji jak UE, HELCOM czy VASAB, które przyczynią się do realizacji trzech długofalowych priorytetów SUERMB;  

New (and Persistent) Challenges for Societal Security. Dokonano analizy wyzwań, z jakimi stykają się społeczeństwa państw położonych nad Bałtykiem, oraz takich pojęć jak Feeling secure vs being secure,  Prevention and preparedness;

Innovations for the digital and green transition and sustainable growth. Region Morza Bałtyckiego znany jest z innowacyjnych rozwiązań, jak można je wykorzystać do zapewnienia mu zrównoważonej przyszłości;

Contribution of EUSBSR cities and regions to combating climate change. Wpływ zmian klimatu na RMB jest bezdyskusyjny: od występowania wyższej temperatury wody do nieprzewidywalnych zjawisk pogodowych. Jak SUERMB przyczynia się do znalezienia odpowiedzi na te wyzwania? Podczas sesji omówiono kwestię neutralności klimatycznej w miastach i regionach wokół Bałtyku;

Energy and connectivity of the region. Eksperci omówili m.in. takie kwestie jak niezależność energetyczna, paliwa alternatywne, nowe zielone technologie, zrównoważony i konkurencyjny transport;

Recovery after shocks. Celem była próba odpowiedzi na pytanie, jak SUERMB może wesprzeć społeczności w RMB, by stały się bardziej odporne, silniejsze i zrównoważone, łatwiej radziły sobie z konsekwencjami gospodarczych, politycznych, społecznych i zdrowotnych kryzysów.

W Forum uczestniczyła duża grupa kilkudziesięciu osób z Polski, zarówno z urzędów administracji centralnej, regionalnej i lokalnej, jak i uniwersytetów, instytucji naukowych i kulturalnych, biznesu czy organizacji pozarządowych. Byli to także przedstawiciele innych niż nadbałtyckie regiony Polski czy stolica. Rozmowy z przedstawicielami polskich mediów były okazją do zaprezentowania Strategii szerszej publiczności. Polacy byli także widoczni wśród moderatorów sesji tematycznych (w dwóch z sześciu) oraz wśród panelistów. 

W podsumowaniu Forum stwierdzono, że choć region Morza Bałtyckiego jest spójny, stosunkowo dobrze rozwinięty, innowacyjny oraz posiada liczne więzi między partnerami i instytucjami w poszczególnych państwach, powinien dalej pracować nad wzmocnieniem odporności na kryzysy i lepiej się do nich przygotowywać. Kluczem do sukcesu będzie bliska współpraca partnerów, tworzenie kolejnych sieci i wzajemnych zależności, systematyczna realizacja założonych celów, nie tylko angażowanie młodych ludzi do decydowania o przyszłości RMB, ale działania inkluzywne, powalające na aktywność np. starszym pokoleniom. Wyzwania stojące przed państwami w regionie wymagają pilnej i wspólnej odpowiedzi. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego jest gotowym narzędziem do wykorzystania, choć korzystne byłoby np. dalsze uproszczenie zasad finansowania. Region Morza Bałtyckiego ma potencjał, a współpraca regionalna nigdy nie była bardziej potrzebna niż obecnie przy wspólnym wychodzeniu z pandemii oraz przy zagrożeniu płynącym z Rosji. W przyszłości należy jednak poprawić działania komunikacyjne, tak by SUERMB znana była szerszym kręgom potencjalnych odbiorów, oraz dalej zabiegać o zaangażowanie najwyższego politycznego szczebla, które pozwoliłoby na lepszą promocję tego instrumentu współpracy regionalnej.

Zdjęcia: EUSBSR Forum Organisers

Wnioski:

  1. Po kilku latach spowolnienia, będącego następstwem wprowadzonych z powodu pandemii obostrzeń, w RMB panuje przekonanie o konieczności nadania procesowi wdrożenia SUERMB nowego impulsu. Mają się do tego również przyczynić gotowa struktura zarządzania wielopoziomowego, wpisana do Planu Działań SUERMB z 2021 r., oraz dynamika związana z rozpoczęciem kolejnej perspektywy finansowej. Dlatego głównym tematem Forum w Finlandii była implementacja, która jest również priorytetem Szwecji, przewodniczącej Grupy Narodowych Koordynatorów.
  2. Choć na atmosferę Forum miały wpływ wojna Rosji przeciwko Ukrainie (wielu z interesariuszy nie przyjechało do Lappeenranty obawiając się bliskości granicy z Rosją) oraz odnotowane na Bałtyku wybuchy gazociągu Nord Stream II, kwestie geopolityczne stanowiły jedynie jej tło. Głównymi tematami były kwestie sektorowe dotyczące głównie klimatu, ochrony środowiska, zwiększenia odporności społeczeństw, energii i bezpieczeństwa energetycznego, sposobów wyjścia z kryzysu spowodowanego pandemią, czy innowacji, zielonej i cyfrowej transformacji oraz zrównoważonego wzrostu. Panowało powszechne przekonanie, że współpraca regionalna jest obecnie bardziej potrzebna niż wcześniej, ponieważ tylko połączenie sił i środków umożliwi skuteczne przezwyciężenie kryzysów oraz wzmocnienie naszych społeczeństw.
  3. Zarówno podczas dyskusji, jak i w rozmowach kuluarowych przewijało się hasło „Bałtyk łączy, a nie dzieli”, wielokrotnie wykorzystywane w przeszłości. W obliczu zagrożenia ze strony Rosji oraz problemów spowodowanych jej agresywną postawą wobec Ukrainy, przypominanie tego dość utartego hasła ma jednak sens. 
  4. Udział polskich interesariuszy był w Forum widoczny, zarówno wśród moderatorów i panelistów, jak i słuchaczy. Szczególnie cieszy udział przedstawicieli regionów położonych dalej od Bałtyku, obok aktywnych regionów nadmorskich, ponieważ cała Polska wchodzi w geograficzny zasięg SUERMB, co oznacza, że także partnerzy z miejscowości oddalonych od morza mogą ją wykorzystywać do realizacji swoich działań w przestrzeni międzynarodowej.
  5. W dyskusji na temat przyszłości bałtyckiej współpracy regionalnej, wywołanej wstrzymaniem kooperacji z Rosją, Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego zdobywa coraz większe uznanie jako efektywny instrument realizacji polityk europejskich oraz budowania powiązań między interesariuszami. Warto by jak najwięcej polskich instytucji korzystało z SUERMB oraz ze środków europejskich i tym samym współkształtowało przyszłość regionu, który w przypadku Polski obejmuje jej całe terytorium. 

(opr. E. Dębska, M. Langiewicz, DPE)