Strategia Unii Europejskiej dla Regionu Morza Bałtyckiego – co warto wiedzieć?

Jako polski punkt kontaktowy Bałtyckiej Sieci NGOs – Baltic Sea NGO Network chcemy Państwu przybliżyć podstawowe informacje związane ze Strategią UE dla RMB. Informacja ta została przygotowana w czerwcu 2021 w ramach projektu Umbrella 2.0 prowadzanego przez Euroregion Bałtyk wraz z partnerami – Związkiem Miast Bałtyckich oraz Bałtycką Konferencją Współpracy Państw Morza Bałtyckiego BSSSC. Projekt Umbrella 2.0 finansowany jest przez Instytut Szwedzki. Pełny raport – Sprawozdanie Umbrella 2.0 prezentujący  „Punkty wejścia” do współpracy SUE RMB/EUSBSR” opublikowany został na stronie projektu w jęz. angielskim i dostępny jest tutaj: http://umbrellaproject.eu/wp-content/uploads/2021/06/Umbrella-2.0-report-Entry-points-to-EUSBSR-cooperation-1-1.pdf wkrótce powstanie polska wersja raportu, którą na pewno umieścimy na naszej www.  

Wprowadzona w 2009 roku Strategia UE dla Regionu Morza Bałtyckiego (EUSBSR) była pierwszą makroregionalną strategią Unii Europejskiej. Formalnie przyjęta przez Radę Europejską po komunikacie Komisji Europejskiej (KE), EUSBSR jest porozumieniem podpisanym przez państwa członkowskie i KE w celu wzmocnienia współpracy między krajami leżącymi nad Morzem Bałtyckim oraz sprostania wielu wspólnym wyzwaniom, jak również skorzystania ze wspólnych szans stojących przed regionem Morza Bałtyckiego poprzez trzy cele: Save the Sea [Chronić morze], Connect the Region [Połączyć region] oraz Increase Prosperity [Zwiększyć Dobrobyt]. Cele te podzielone są na 9 podcelów, które obecnie przekładają się na 14 tematycznych obszarów polityki (PA), w ramach których opracowywanych jest kilka działań. Cała ta struktura współpracy opiera się na trzech zasadach NIE (brak nowych instytucji, brak nowego finansowania, brak nowego prawodawstwa), przy otwartym i przejrzystym uczestnictwie, włączeniu społecznym i wielopoziomowym sprawowaniu rządów (MLG).

Jednym z celów wyżej przedstawionego raportu była ocena obecnego postrzegania zaangażowania lokalnych interesariuszy w realizację Strategii przez osoby na co dzień pracujące w jej ramach – Koordynatorów Obszarów Tematycznych (PAC).

Kwestia ta została poruszona w jednym z pytań w naszych wywiadach, w którym poproszono PAC o opisanie obecnego poziomu zaangażowania lokalnych interesariuszy we wdrażanie danego obszaru polityki w skali od 1 do 5 (od nieistniejącego, przez zadowalający do wybitnego). W trakcie wywiadów okazało się, że większość PAC miała bardzo podobne zdanie na temat obecnej sytuacji, przy czym większość (7) zgodziła się co do zadowalającego poziomu, podczas gdy 4 oceniły uczestnictwo jako więcej niż zadowalające, a tylko 3 jako mniej niż zadowalające.

PAC zgodzili się co do tego, że lokalni aktorzy są zaangażowani w realizację Strategii, ale nadal istnieje wiele możliwości poprawy. Rozumiejąc fakt, że EUSBSR działa głównie na poziomie strategicznym w ministerstwach i agencjach publicznych, przyznano jednak, że z czasem coraz więcej lokalnych aktorów zostało do niej wprowadzonych poprzez różne działania i kanały komunikacji. Zjawisko to nasiliło się w miarę jak rezultaty działań EUSBSR zaczęły wywierać pozytywny wpływ na lokalne wyzwania.

Ważnym faktem, który również został wspomniany jest to, że zaangażowanie nie jest celem samym w sobie, ale raczej wynika z rzeczywistych wyzwań, konkretnych tematów i projektów, które interesariusze mogą mieć w swoich planach. Oczywiście powiedziano, że głównie aktorzy z sektora publicznego biorą udział we wdrażaniu Strategii, podczas gdy aktorzy prywatni są mniej reprezentowani, z kilkoma znaczącymi wyjątkami, na przykład w PA Ship i Safe. W pozostałych przypadkach były to głównie organizacje wspierające biznes (stowarzyszenia branżowe, izby handlowe itp.), które reprezentowały sektor prywatny w działaniach i projektach opracowanych w ramach strategii. Zaangażowanie podmiotów prywatnych zapewnia jednak dodatkową pozytywną widoczność strategii.

Copyright: Euroregion Baltic, Umbrella 2.0 project

Organizacje panbałtyckie, takie jak Rada Państw Morza Bałtyckiego (CBSS), Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku (HELCOM), Wizje i Strategie Wokół Morza Bałtyckiego (VASAB), Związek Miast Bałtyckich (UBC), Współpraca Subregionalna Państw Morza Bałtyckiego (BSSSC) lub Euroregion Bałtyk (ERB), jak również rządy regionalne były często wymieniane jako czynniki ułatwiające lokalne zaangażowanie, pomagając obu stronom w nawiązaniu komunikacji i współpracy poprzez własne działania, projekty i wydarzenia.

Mimo to, często przyznawano, że PAC mają trudności z efektywnym dotarciem i zaangażowaniem się na poziomie lokalnym lub, że brak jest zainteresowania, kiedy już się to uda. Powszechnym powodem braku zainteresowania była złożoność struktury roboczej EUSBSR oraz brak zrozumienia, jakie korzyści ze Strategii może odnieść poziom lokalny, jeśli zdecyduje się w niej uczestniczyć.

Poniższy rysunek prezentuje wszystkie 14 Obszarów Tematycznych SUE RMB po rewizji Planu Działania na początku 2021 roku. 

Copyright: Euroregion Baltic, Umbrella 2.0 project

Wartość dodana lokalnych aktorów/interesariuszy

Jednym z ważnych aspektów EUSBSR jest fakt, że jej wdrażanie opiera się na podejściu opartym na wielopoziomowym sprawowaniu rządów. Oznacza to zasadniczo, że współpraca w ramach strategii powinna obejmować podmioty ze wszystkich szczebli zarządzania, począwszy od szczebla lokalnego, a następnie przechodząc przez kolejne szczeble zarządzania do szczebla regionalnego, krajowego i unijnego. Jednak to, co w dokumentach strategicznych wygląda dobrze i sprzyja włączeniu społecznemu, często trudno jest przełożyć na rzeczywistość w terenie. Pomimo 12 lat istnienia i istotnych osiągnięć w rozwiązywaniu wielu trudnych problemów regionu, EUSBSR pozostaje nieuchwytna dla wielu podmiotów na poziomie lokalnym. Problem ten jest obecnie rozwiązywany, aby ułatwić pracę ze strategią, ale nadal pozostaje wiele do zrobienia, aby budować i rozwijać zdolności lokalnych aktorów do efektywnej pracy z nią.

Jednocześnie wartość dodana płynąca z udziału podmiotów lokalnych w realizacji strategii pozostaje kluczowa dla jej ostatecznego sukcesu. Świadczą o tym dwa kluczowe elementy lub podejścia. Po pierwsze, tzw. podejście odgórne, które oznacza, że lokalni interesariusze, jako ostateczni realizatorzy różnych polityk w ramach Strategii, pomagają w ocenie wpływu i skuteczności tych polityk. Drugie, tzw. podejście oddolne, które jest szczególnie ważne dla podmiotów lokalnych, oznacza, że to one zwracają uwagę wyższych szczebli władzy na lokalne wyzwania, umożliwiając w ten sposób tworzenie i wdrażanie ulepszonych polityk pomagających sprostać tym wyzwaniom.

Strategia UE dla Regionu Morza Bałtyckiego jest w pełni przedstawiona w naszym wpisie z marca 2021 przygotowanym po rewizji Planu Działania na bazie bardzo pomocnych materiałów z Wydziału Europy Północnej MSZ: